
Niezwykła wystawa prac Brandta w Muzeum Narodowym w Warszawie
Muzeum Narodowe w Warszawie zaprasza na spotkanie z twórczością Józefa Brandta, jednego z najwybitniejszych polskich malarzy scen bitewnych i rodzajowych. To pierwsza tak szeroka prezentacja dzieł tego artysty. Obejmuje ponad 300 prac z polskich i zagranicznych muzeów oraz kolekcji prywatnych – obrazów olejnych, akwarel i rysunków, a także fotografii warsztatowych. Wyjątkową atrakcją ekspozycji jest aranżacja „wschodniej” pracowni Brandta w Monachium. Wystawa prac tego wielkiego artysty odbywa się w stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości.

fot. Patryk Grochowalski
W malarstwie Brandta fascynuje epicki rozmach, dekoracyjność, bogactwo kolorystyki, znajomość i umiejętność odtworzenia historycznego kostiumu, broni, akcesoriów wojennych, a także brawurowe oddanie bitewnego zgiełku oraz dynamiki ruchu ludzi i koni. Jego twórczość „rozszerza” istniejącą rzeczywistość na dwóch poziomach: innowacyjne sposoby budowania kompozycji oraz przestrzeni w obrazie dają widzowi poczucie uczestnictwa w przedstawionych scenach, zaś tematyka odwołująca się do chlubnej przeszłości Rzeczypospolitej ożywia ducha narodowego. Odbiorcom współczesnym artyście jego twórczość przywracała wiarę w odzyskanie przez Polskę niepodległości – pod urokiem tych krzepiących patriotyczne uczucia, barwnych opowieści pozostawał autor Trylogii Henryk Sienkiewicz, a wraz z nim cała Polska.

fot. Patryk Grochowalski
Brandt w swojej twórczości opowiada o rycerskich dziejach Rzeczypospolitej i sukcesach militarnych jej wybitnych dowódców – Chodkiewicza, Czarnieckiego, Sobieskiego, z precyzją kreśli portret Kozaków, Tatarów, szlachty oraz rycerstwa. Już w młodości, zafascynowany dziejami XVII-wiecznej Polski, artysta wyprawiał się na wschodnie rubieże dawnej Rzeczypospolitej: na Ukrainę, Podole, w rejony zaporoskich Dzikich Pól. Podróże te wywarły ogromny wpływ na jego wizję malarską. Tworząc epicką opowieść o dawnych dziejach tych ziem, potrafił sugestywnie oddać klimat epoki i specyfikę krajobrazu.

Wyjazd Jana III i królowej Marysieńki z Wilanowa Muzeum Narodowe w Warszawie
Na wystawie obok najsłynniejszych prac Brandta można również oglądać dzieła pokazywane po raz pierwszy. Zachowano porządek chronologiczny, a wielkoformatowe obrazy są prezentowane w otoczeniu fotografii, rysunków i szkiców olejnych, stanowiących prace przygotowawcze. Ekspozycję uzupełnia multimedialna prezentacja poświęcona zaginionym dziełom artysty. W pierwszej części wystawy (parter) znajdują się obrazy olejne, akwarele i rysunki z lat 1856–1867. Na przykładzie młodzieńczych prac, zestawionych z dziełami powstałymi po rozpoczęciu studiów w akademii monachijskiej, zwiedzający mogą śledzić postępy artysty w oddawaniu anatomii i ruchu postaci, operowaniu kolorem i budowaniu kompozycji.

Kozak i dziewczyna przy studni. Muzeum Narodowe w Kielcach
W kolejnych siedmiu salach (I piętro) można oglądać obrazy powstałe w okresie 1869–1913. Z lat 70. XIX wieku pochodzą najważniejsze dzieła batalistyczne Brandta, m.in. Czarniecki pod Koldyngą, jeden z najwybitniejszych jego obrazów. Oprócz scen bitew udokumentowanych źródłowo artysta malował również wyobrażenia potyczek niewielkich grup żołnierzy. Prace te świadczą o dogłębnej znajomości historycznych realiów, charakterystycznych dla danej epoki strojów i uzbrojenia.

Odbicie jasyru. Muzeum Narodowe w Warszawie
Na ekspozycji znajdują się zarówno ujęte panoramicznie, pełne dramatyzmu, porywające rozmachem i siłą ekspresji kompozycje batalistyczne, jak Bitwa pod Wiedniem czy Bitwa pod Chocimiem, jak i niewielkie, kadrowane z bliska sceny rodzajowe z życia Kresów, a wśród nich sceny z jarmarków. Przedstawienia te odzwierciedlają fascynację artysty egzotyczną atmosferą jarmarków, a zarazem odtwarzają malowniczy rozgardiasz placu targowego pełnego ludzi, psów myśliwskich i koni. Często równorzędnymi bohaterami obrazów Brandta są towarzyszące ludziom zwierzęta. Artysta po mistrzowsku kreśli ich zatrzymane w ruchu sylwetki. Dzieła Brandta przyciągają uwagę precyzją oddania detalu.

fot. Patryk Grochowalski
Wśród prac reprezentujących dojrzałe malarstwo Brandta na uwagę zasługują m.in. dwie wersje przedstawienia królewskiego kuligu w Wilanowie i liryczna w nastroju Modlitwa w stepie, a także obraz Bogurodzica, któremu, jak się wydaje, artysta świadomie nadał symboliczny wymiar, starając się ożywić ducha narodowego.

fot. Patryk Grochowalski
Oddzielną część ekspozycji stanowi zaaranżowana „wschodnia” pracownia Brandta, pozwalająca poznać jego warsztat i najbliższe otoczenie. Monachijskie atelier było zarówno przestrzenią codziennej pracy malarza, jak i reprezentacyjnym salonem. Zgromadził tam kolekcję militariów, wyposażenia jeździeckiego, ubiorów i tkanin oraz innych przedmiotów pochodzących z okresu od XVII do XIX wieku, wykorzystywanych jako rekwizyty do obrazów historycznych. Istotnym punktem na mapie twórczości Brandta był także pałac w Orońsku niedaleko Radomia, gdzie w sielskim otoczeniu artysta oddawał się przyjemnościom życia towarzyskiego oraz prowadził drugą pracownię.

fot. Patryk Grochowalski
Wystawa wieńczy czteroletni okres studiów nad twórczością artysty, których częścią były m.in. szczegółowe badania konserwatorskie. Monumentalny, bogato ilustrowany trzytomowy katalog stanowi kompendium wiedzy o malarzu. Dla zwiedzających przewidziano program towarzyszący, w którego ramach odbędą się m.in. wykłady o związkach twórczości Brandta z literaturą, o znaczeniu prac konserwatorskich w badaniach nad jego dorobkiem oraz o artystach skupionych wokół monachijskiej pracowni Brandta – nieformalnego przywódcy polskiej kolonii artystycznej. Najmłodsi widzowie będą mogli wziąć udział w specjalnie przygotowanych zajęciach, takich jak „W pracowni Józefa Brandta” czy „Warsztaty dla kozaków”. Można również skorzystać z audioprzewodnika oraz z bezpłatnych druków edukacyjnych z informacjami i zadaniami ułatwiającymi aktywne zwiedzanie wystawy.
Wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie
Józef Brandt 1841–1915
22 czerwca – 30 września 2018